Wśród ksiąg Starego Testamentu jedna szczególnie przyciąga uwagę swoją poetycką wrażliwością. Pieśń nad Pieśniami, zwana też „Pieśnią Salomona”, od wieków fascynuje teologów i literaturoznawców. To jedyny biblijny tekst skupiony wyłącznie na relacji między mężczyzną a kobietą, opisany przez pryzmat zmysłowego piękna i duchowej głębi.

Tytuł dzieła odsłania jego wyjątkowość. Hebrajskie wyrażenie „Szir haSzirim” to forma superlatywna, oznaczająca „najwspanialszą pieśń”. Podobnie jak wyrażenie „Święty świętych” wskazuje na miejsce najświętsze, tak ten utwór uznano za szczytowe osiągnięcie liryki miłosnej.

Struktura tekstu przypomina dramat sceniczny z dialogami Oblubieńca, Oblubienicy i chóru. Jak czytamy: „Miłość jest mocna jak śmierć, a zazdrość jej nieprzejednana jak Szeol” (PnP 8,6). Ta wielowarstwowa narracja pozwala odczytywać go zarówno jako poemat o ludzkiej namiętności, jak i alegorię relacji Boga z ludem.

Unikalność księgi przejawia się w bogactwie symboli – od wonnych ogrodów po metafory wojenne. Każdy wers odsłania różne oblicza miłości: od zmysłowego uniesienia po bezwarunkowe oddanie. Właśnie ta wielowymiarowość sprawia, że tekst pozostaje żywy od ponad dwóch tysięcy lat.

Wprowadzenie do księgi i jej znaczenia w Biblii

W kanonie pisma świętego szczególne miejsce zajmuje utwór zaliczany do ksiąg mądrościowych. Choć brak w nim imienia Boga czy wzmianek o przymierzu, rabini i Ojcowie Kościoła dostrzegli w nim głębię wykraczającą poza literacką warstwę.

Wśród ksiąg starego testamentu tylko ta książka przybrała formę dialogu miłosnego. Jak zauważają egzegeci: „Ogień płomienny to miłość, żar jej to żar ognia Pańskiego” (PnP 8,6). Ta pozorna świeckość stała się zaletą – pozwoliła odczytywać tekst jako metaforę relacji Stwórcy z człowiekiem.

Spór o kanoniczność rozwiązano przez alegoryczną interpretację. W judaizmie czytano ją podczas Paschy, widząc w oblubienicy symbol narodu wybranego. Chrześcijanie zaś, jak św. Paweł, odnosili ją do mistycznego związku Chrystusa z Kościołem.

Decydującym argumentem za uznaniem pieśniami za natchnione stało się przekonanie, że ludzka miłość odzwierciedla boską doskonałość. „Kto nie miłuje, nie zna Boga, bo Bóg jest miłością” (1 J 4,8) – podkreślał Jan Apostoł, co stało się kluczem do teologicznego odczytania utworu.

Historyczny kontekst i geneza utworu

Spór o datację tej księgi starego testamentu trwa od stuleci. Badacze wskazują okres między VI a II wiekiem p.n.e., przy czym najsilniejsze argumenty dotyczą początku IV wieku. Świadczą o tym zapożyczenia językowe – arameizmy i pojedyncze terminy perskie, które pojawiły się w hebrajszczyźnie po powrocie z niewoli babilońskiej.

Tradycja przypisuje autorstwo Salomonowi, co potwierdza biblijny zapis: „Skomponował trzy tysiące przysłów, a jego pieśni było tysiąc pięć” (1 Krl 5,12). Jednak współcześni eksperci wskazują na kolektywne powstanie utworu. Mogły na to wpłynąć starożytne pieśni weselne z Egiptu i Mezopotamii.

Warto zwrócić uwagę na tabelę porównawczą wpływów kulturowych:

Archeologia potwierdza realia opisane w tekście. Odkrycia w Megiddo i Hazor ujawniły pałacowe komnaty i wonne olejki wspomniane w wersach. Te materialne ślady łączą się z odrodzeniem tożsamości Izraela po niewoli.

Teologiczny wymiar genezy podkreśla imię Salomona – w języku hebrajskim znaczy „pokój”. To symbol przymierza między Bogiem a ludem, którego miłość przetrwała nawet najtrudniejsze próby historii.

Struktura literacka i kompozycja Pieśni

Architektura tekstu odsłania geniusz hebrajskiej poezji. Utwór składa się z sześciu wyraźnych części, tworzących cykl od tęsknoty do spełnienia. Każda sekcja to osobna miniatura literacka z własną dominantą emocjonalną:

Dialog Oblubieńca i Oblubienicy przeplata się z komentarzami chóru. Ten zabieg przypomina starożytne dramaty, gdzie głos zbiorowy podkreśla uniwersalność przesłania. „Jam miłego mego, a mój miły jest mój” – powtarza Oblubienica, budując rytm emocjonalnej wymiany.

Hebrajski paralelizm widoczny jest w konstrukcji wersetów. Powtórzenia fraz nie nużą, lecz stopniują napięcie. Refren „Zaklinam was, córki Jeruzalemu” pełni rolę intermezza, dzieląc tekst na segmenty jak aktowe pauzy.

Numerologia odgrywa kluczową rolę. Sześć części utworów może nawiązywać do dni stworzenia świata. Miłość jawi się tu jako siła stwórcza, korona boskiego dzieła. Progresja od rozłąki do zjednoczenia przypomina biblijną historię wybrania ludu.

Badacze wskazują na związki z liturgią świątynną. Antyfonalny charakter niektórych fragmentów przypomina psalmy responsoryjne. To sugeruje, że tekst mógł być wykonywany podczas rytuałów związanych z odnową przymierza.

Symbolika miłości i metafory biblijne

Metafora miłości w biblijnej pieśni osiąga poziom nieznany innym tekstom starożytnym. Kluczowy fragment porównuje ją do „śmierci potężnej” (PnP 8,6), ukazując jako siłę przekraczającą biologiczny wymiar. Ta paralela odsyła do Nowego Testamentu, gdzie Chrystus zwycięża śmierć przez miłość – jak pisze Paweł: „Gdzie jest, o śmierci, twoje zwycięstwo?” (1 Kor 15,55).

Obraz „płomienia Pańskiego” odsłania boskie źródło prawdziwej namiętności. Hebrajskie szalhewetja oznacza żar pochodzący od Jahwe – ten sam termin opisuje ogień ofiarny w Księdze Kapłańskiej. Miłość ludzka staje się tu odbiciem niebiańskiego pierwowzoru.

Przyrodnicze symbole tworzą spójny system znaczeń:

Motyw „pieczęci na sercu” nawiązuje do starożytnych praktyk własnościowych. W Pieśni nabiera teologicznego wymiaru – jak wyjaśnia Ezechiel: „Wyryłem cię na moich dłoniach” (Iz 49,16). To obraz wzajemnego oddania wykraczającego poza czas.

Progresja od zmysłowych opisów do kosmicznych metafor ukazuje miłość jako zasadę porządkującą stworzenie. Nawet potopowe wody – symbol chaosu – nie mogą jej zniszczyć, co zapowiada ostateczne zwycięstwo dobra w Apokalipsie.

Interpretacje teologiczne w tradycji judeochrześcijańskiej

Przez stulecia teologowie odkrywali w starożytnym tekście głębię przekraczającą literacką warstwę. W tradycji żydowskiej Oblubieniec symbolizuje Jahwe, a Oblubienica – naród wybrany, co nawiązuje do prorockich metafor małżeństwa jako przymierza (Oz 2,21-22). Ten alegoryczny klucz stał się podstawą interpretacji miłości Boga do ludu.

W chrześcijaństwie egzegeza rozwijała się od Ojców Kościoła. Św. Bernard z Clairvaux widział w księdze dialog Chrystusa z duszą wierzącego, podkreślając osobiste zjednoczenie z Bogiem. Mistycy średniowieczni rozszerzyli tę perspektywę, łącząc tekst z duchowym wzrostem człowieka.

W interpretacji mariologicznej Oblubienicę utożsamiano z Maryją, której opis „piękna jak księżyc” (Pnp 6,10) podkreślał jej wyjątkową rolę. Z kolei podejście eklezjologiczne widzi w utworze alegorię relacji Chrystusa i Kościoła, kontynuującą temat człowieka jako oblubieńca Bożego.

Ta wielość odczytań ukazuje uniwersalność przesłania – miłość staje się mostem między niebem a ziemią, łącząc sacrum i profanum.